Za naszą granicą zadbano o uczucia najbardziej prześladowanej grupy społecznej. Od przyszłego roku w Czechach zacznie obowiązywać nowe prawo, które...
Chorujący potrzebują wspólnoty, nie rynku. Ale rynek nie odda tak intratnego biznesu bez oporu. To gigantyczny przemysł, który nie będzie na...
Jak nie przegrać wyzwolenia?
Gdzie tkwi tajemnica nieustannej popularności myśli Frantza Fanona? Ten pochodzący z Martyniki działacz algierskiego...
Demokracja w wydaniu liberalnym się kończy. Jeśli nie chcemy jej oddać prawicy, musimy odzyskać politykę – sporną, emocjonalną i odważną. Czas...
Jak wytłumaczyć, że ludzie nie są w stanie zrezygnować z części własnego komfortu, mając świadomość, że to niszczy przyszłość ich dzieci? Jak z...
Stało się. Po wielu dniach napięcia i wzajemnego ostrzału pomiędzy Izraelem Netanjahu wspieranym przez Trumpa, a Iranem ajatollahów - USA...
Paulina Januszewska: Współistnienie? Ta, jasne! Żydowska komiczka kontra Netanjahu
Przemysław Stefaniak: Czy sukces koncertu powinniśmy mierzyć tym ile osób kupi bilet?
Xawier Woliński: Prawicowa rewolucja kulturalna
Michał Peno: Gorzki posmak kultury - wszyscy jesteśmy włóczęgami
Filip Ilkowski: Cały świat, sikorki i rewolucja pracownicza
Jarosław Klebaniuk: Jak pies
Przemysław Prekiel: Wielki budowniczy Radomia
Piotr Ikonowicz: Stawiają słuszną diagnozę, ale nie wyciągają z niej wniosków
Dogmatycy neoliberalni nie przyjmują do wiadomości, iż nie wszystkie dobra i usługi można traktować jak towar na sprzedaż. W pewnych obszarach życia społecznego proste reguły popytu i podaży nie porządkują sytuacji – zbyt często bowiem zły pieniądz wypiera dobry pieniądz. Tak też może się stać z obszarem szkolnictwa wyższego. Z pewnością prosta logika rynku nie powinna kierować uniwersytetem i nauką. Grozi to nie tylko kompletną komercjalizacją, ale przede wszystkim drastycznym obniżeniem – i tak już mocno zaniżonego – poziomu uczelni wyższych.
George Ritzer mianem makdonaldyzacji określał proces przenoszenia reguł obowiązujących w barach szybkiej obsługi do innych sfer życia społeczeństwa konsumpcyjnego. Obniżanie jakości, statystyczna efektywność, kalkulacyjność, schematyzm – to główne wyznaczniki systemów, które uległy makdonaldyzacji. Te zjawiska i tak już występują w polskiej nauce, a rządowy projekt tylko je wzmocni. Mamy rosnącą lawinowo liczbę studentów i absolwentów uczelni, ale w żaden sposób nie wpływa to na racjonalizację instytucji społeczeństwa polskiego. Nie idzie za tym ani większa demokratyzacja, ani zaangażowanie w sprawy obywatelskie, ani też działania reformujące polską rzeczywistość. Rosną tylko liczby na wykresach i samozadowolenie ministerialnych urzędników traktujących jako sukces "bum edukacyjny", z którego nic nie wynika.
Pomysł zlikwidowania habilitacji jest jednoznacznym ukłonem w stronę szkół prywatnych – do tej pory wymagana liczba samodzielnych pracowników naukowych była skuteczną blokadą przed otwieraniem kolejnych prywatnych szkółek i kierunków, które nie miały odpowiednich kadr. Po realizacji proponowanych pomysłów prywatne szkoły będą mogły już bez jakichkolwiek przeszkód oferować po odpowiedniej cenie – niczym handlarze na bazarze – dyplomy dowolnej specjalizacji.
Habilitacja, choć zbyt mocno uzależniona obecnie od środowiskowych koterii i względów pozamerytorycznych, jest jednak gwarancją pewnego obiektywizmu w ocenie dorobku naukowego i aktywności badawczej. Jej likwidacja w polskich warunkach zupełnie uzależni awans w karierze naukowej od sympatii, antypatii i nieformalnych relacji na uczelni. W ten sposób nepotyzm w szkołach wyższych, kolesiostwo oraz znaczenie nieformalnych klik uczelnianych wcale nie zmaleją, lecz wzrosną. A uczelnie staną się jeszcze bardziej niż obecnie miejscem, gdzie zamiast krytycznej refleksji będzie się nagradzało konformizm i schlebianie modnym i banalnym poglądom. W takim ujęciu habilitacja może być ochroną dla niezależności jednostek głoszących kontrowersyjne poglądy, ale także gwarancją autonomii uczelni przed zalewem i presją "nieudaczników" spoza środowiska akademickiego.
Jak zauważył Alfred Marshall, nie każdy monopol jest rzeczą złą i nie każda konkurencja przynosi rezultaty pożądane gospodarczo i społecznie. Refleksja ta szczególnie pasuje do instytucji badawczych. Niezapomniany prof. Stanisław Kozyr-Kowalski w jednej z ostatnich swoich książek, zatytułowanej "Uniwersytet a rynek", opisał dokładnie zagrożenia, jakie niesie ze sobą komercjalizacja nauki. Przypominając ostrzeżenia klasyków (Maksa Webera i Thorsteina Veblena), głosił, iż konsekwencją przekształcenia uniwersytetów w "przedsiębiorstwa konkurencyjnego biznesu" będzie podporządkowanie środowiska uczonych i badaczy zasadzie mierności i lichości. Jak pisał prof. Kozyr-Kowalski, w praktyce akademickiej "zasada opacznie pojętej konkurencji przekształca pracę naukową w pracę na akord. Upowszechnia ona robotę niedbałą. Kształtuje wśród ludzi nauki typowe dla pracownika najemnego postawy. Oddaje wspólnoty akademickie we władzę mistrzów intrygi administracyjnej, formalno-prawnej, obyczajowej i politycznej. Czyni umiejętność organizowania i uczestniczenia w intrygach fundamentalnym warunkiem kariery naukowej". W takich warunkach główna funkcja uniwersytetu – tworzenie krytycznej i merytorycznej wiedzy oraz obrona prawdy – zostaje zastąpiona przez walkę o komercyjne wskaźniki sukcesu: liczbę studentów, popularność w mediach, liczbę podpisanych kontraktów z biznesem.
O ile likwidacja habilitacji stanowi ciche i niejawne wsparcie dla szkół prywatnych, o tyle postulaty bezpośredniego dofinansowania prywatnych uczelni z budżetu państwa – przy braku odpowiednich środków dla uczelni publicznych – są przejawem bezczelności lobby szkolnictwa prywatnego. Placówki sektora prywatnego są nastawione głównie na zysk i pełnią zazwyczaj tylko dwie funkcje – pozwalają dorobić do skromnych pensji pracownikom naukowym, a z drugiej strony podwyższają statystki wykształcenia w Polsce. Tyle że w większości przypadków są to instytucje quasi-edukacyjne, które nie zajmują się prowadzeniem badań ani tym bardziej tworzeniem fermentu intelektualnego.
Czy kierowanie przez prof. Kudrycką prywatną uczelnią wpływa na kształt proponowanych przez nią zmian? W dowolnym społeczeństwie zachodnioeuropejskim opinia publiczna bardzo dogłębnie szukałaby odpowiedzi na takie pytanie.
Czy naprawdę czeka nas upiorna wizja uniwersytetu, na murach którego zamiast portretów filozofów, socjologów i innych "bezproduktywnych" myślicieli będą się znajdować logo korporacji oraz "strategicznych sponsorów" kształtujących politykę uczelni? Czy Platforma Obywatelska ostatecznie pożegna się z mitem partii związanej z kręgami inteligenckimi i pokaże, że liczy się tylko prywatny biznes?
Czy logika McDonald’sa musi zapanować w świecie nauki? Miejmy nadzieję, że to tylko niespełniony koszmar z sennych marzeń neoliberałów i rządowo-partyjnych kręgów PO.
Piotr Żuk
Tekst ukazał się w tygodniku "Przegląd".
